Przygotowanie ciała

Dzisiaj podstawowe czynności przygotowania zwłok do pogrzebu biorą na siebie specjalistyczne zakłady pogrzebowe. Po stwierdzeniu faktu śmierci zwłoki przewożą do prosektorium, gdzie ciałem zajmują się patolodzy. W zależności od okoliczności śmierci wykaz czynności może się różnić. Standardowe usługi świadczone przez specjalistów prosektorium obejmują:

• mycie zwłok;
• sekcję zwłok;
• balsamowanie zwłok – są trzy możliwe sposoby;
• procedury kosmetyczne;
• ubranie zmarłego w szaty przygotowane przez krewnych;
• złożenie zwłok do trumny.

Ale jeszcze niecałe sto lat temu wszystkie te czynności wykonywali krewni, sąsiedzi oraz osoby zaproszone. Po wydaniu ostatniego oddechu ciało niezwłocznie było omywane. Symbolicznie ten obyczaj oznaczał uwolnienie od grzechów ziemskich, powrót duszy do pierwotnej czystości. Omywano ciało ciepłą wodą i dość szybko, po czym układano w pozycji pogrzebowej: nogi wyprostowane, ręce złożone na piersi, usta i oczy zamknięte.

Wybór ubrania i symboli wiary

Kolejnym etapem było ubieranie w szaty pogrzebowe. Dzisiaj zestawy ubrań do pochówku sprzedaje się w każdym domu pogrzebowym. Specjalistyczne ubrania mają rozcięcia ze strony pleców, co pozwala bez komplikacji ubrać w nich ostygłe i niepodatne ciało. Zresztą można korzystać również z przygotowanych wcześniej ubrań. Najważniejsze, żeby wszystkie rzeczy były schludne i nowe (nieużywane).

Bezpośrednich wskazówek co do koloru ubrania zmarłego w prawosławiu nie ma, lecz bardziej odpowiednie będą ubrania o prostym kroju z niedrogich i naturalnych tkanin w jasnych odcieniach. Dla mężczyzn wybieramy klasyczne garnitury. Obuwie dobieramy na niskim obcasie lub płaskiej podeszwie.

Po ubraniu zmarłego jego kończyny są związywane mocnymi sznurkami z naturalnych włókien i skraplane wodą święconą. Ręce składa się na piersi w geście modlitewnym lub kładzie jedną na drugą (prawa dłoń na górze).

Szczególną uwagę poświęca się symbolom prawosławnym:

• Płat. Savan najczęściej kupuje się w jasnych kolorach z wizerunkiem krzyża i słowami pacierzy. Nakrywa się im zmarłego do środku tułowia w czasie rozpoczęcia cerkiewnego obrzędu pogrzebowego (otpiewanija). Savan symbolizuje opiekę boską;
• Wieńczyk. Papierowy pasek ma być kojarzony z wieńcem na głowie Chrystusa i przypomina o tym, że zmarły może liczyć na życie wieczne. Wieńcem dekorują również obrazy świętych;
• Krzyż metalowy. Oprócz krzyżyka na szyję, w dłonie zmarłego wkłada się krzyż, świecę lub ikonę świętego patrona.

Z reguły w czasie omywania i ubierania ciało znajduje się na łożu śmierci lub jest przekładane na drewnianą ławę. Po wykonaniu wszystkich ww. czynności następuje ułożenie do trumny. Ten rytuał również ma swoje szczegóły. Na przykład, wezgłowie ma być zwrócone w kierunki „czerwonego kąta” (kącika modlitwy), w którym znajdują się ikony i jest zapalony znicz, a nogi mają wskazywać na drzwi.

Trumnę ze zmarłym w prawosławiu wynosi się nogami do przodu.

Pieśni obrzędowe i modlitwy

Od chwili nastąpienia śmierci aż do chwili, kiedy na zamkniętą trumnę spadną pierwsze grudki ziemi, krewni zmarłego mają wznosić modlitwy, często nazywane panichidą. Pieśni zaduszne nad ciałem zmarłego przed jego wyniesieniem z domu mogą śpiewać kapłani, starsze kobiety (żałobnice) zaproszone na pochówek lub sami krewni. Przy tym ważne jest wiedzieć treść modlitw. Kiedy trumnę przenoszą przez próg domu, czyta się liturgię zaduszną.

Otpiewanije zmarłego to jeszcze jeden ważny składnik pogrzebu prawosławnego. W odróżnieniu od pogrzebu katolickiego w prawosławiu nie jest przyjęte wynajęcie specjalnej sali do pożegnania z osoba zmarłą. W przypadku obyczaju otpiewanija, przede wszystkim, chodzi o uratowanie duszy zmarłego, dlatego trumnę do tego obrzędu wnoszą bezpośrednio do cerkwi, zostawiają na dziedzińcu cerkiewnym lub zapraszają duchownego na cmentarz na wyznaczoną godzinę pochówku. Po odpiewaniju czyta się kolejną modlitwę, w trakcie której kapłan nabiera grudkę ziemi z grobu i posypuje ją szaty zmarłego.

W przypadkach, kiedy kapłan nie może być obecny na cmentarzu, modlitwę czyta się nad grudką ziemi w cerkwi. Obrzęd ma swoją nazwę – liturgia złożenia do grobu. Po modlitwie grudkę ziemi przekazuje się krewnym i wysypuje na ciało przed pochówkiem.

Po zamknięciu trumny wylewa się na nią olej do namaszczenia. Czasem można spotkać obyczaj posypania trumny popiołem lub ziarnem pszenicy. Trumnę opuszcza się do grobu na długich płatach z bawełny. Kiedy trumna dotyka dna grobu, krewni po kolei rzucają na nią grudki ziemi, po czym grób zasypuje się, a nad nim stawi się drewniany krzyż o ośmiu końcach.

Prawosławna tradycja pogrzebowa nie uznaje kremacji jako sposobu pochówku, ponieważ uważa się, że osobom wierzącym zostanie podarowane zbawienie i drugie życie. Zwłoki koniecznie mają być pochowane w ziemi, z której, jak ziarenka pszenicy, wyrosną w dniu Sądu Ostatecznego. Jednak we współczesnym świecie prawosławni odstępują od tych wskazówek i kremacja staje się zwykłą procedurą. Według tradycji cerkiewnej, pochówek ma odbyć się na trzeci dzień po śmierci. Jednak z przyczyn obiektywnych ten termin może zostać przesunięty w kierunku zwiększenia, jak i zmniejszenia.